مى دانيم روز عاشورا كه روز شهادت امام حسين(عليه السلام) و ياران باوفاى اوست، روز اندوه و غم و مصيبت ائمّه اطهار(عليهم السلام) و شيعيان آنها مى باشد، و بر انجام اعمال و رعايت امورى در اين روز تأكيد شده است، مانند:
1ـ شايسته است شيعيان در اين روز دست از كسب و كار بكشند و نيازهاى خانه را امروز تهيّه و ذخيره نكنند و به عزادارى و نوحه سرايى بپردازند و همچون كسانى كه عزيزترين افراد خويش را از دست داده اند، غم زده و اندوهگين باشند. 

مى دانيم روز عاشورا كه روز شهادت امام حسين(عليه السلام) و ياران باوفاى اوست، روز اندوه و غم و مصيبت ائمّه اطهار(عليهم السلام) و شيعيان آنها مى باشد، و بر انجام اعمال و رعايت امورى در اين روز تأكيد شده است، مانند:
1ـ شايسته است شيعيان در اين روز دست از كسب و كار بكشند و نيازهاى خانه را امروز تهيّه و ذخيره نكنند و به عزادارى و نوحه سرايى بپردازند و همچون كسانى كه عزيزترين افراد خويش را از دست داده اند، غم زده و اندوهگين باشند.
امام على بن موسى الرّضا(عليه السلام) فرمود: هر كس در روز عاشورا، دست از تلاش براى دنيا بردارد، خداوند حاجت هاى دنيوى و اخروى او را برآورده مى سازد، و هر كس كه روز عاشورا، روز اندوه و غم و گريه اش باشد، خداوند روز قيامت را روز سرور و شادى او قرار دهد و در بهشت با ديدار ما، چشمش روشن مى شود، و هر كس كه روز عاشورا را براى خود روز بركت بداند و در آن روز براى منزل خويش اموالى را ذخيره سازد، آن اموال براى او بركتى نخواهد داشت.(1) (البته كسانى كه با مسائل بسيار ضرورى مردم سر و كار دارند مانند اطباى كشيك و امثال آنها از اين امر مستثنا هستند).
در روايت ديگرى ابن عبّاس مى گويد: در منطقه «ذيقار» خدمت امير مؤمنان(عليه السلام) رسيدم، صحيفه و نوشته اى را بيرون آورد كه به خط مبارك او و املاى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) بود. امام(عليه السلام) آن صحيفه را بر من خواند كه در آن نوشته بود، امام حسين(عليه السلام)چگونه شهيد مى شود و چه كسى او را مى كشد و چه كسانى وى را يارى مى كنند و چه كسانى با وى به شهادت مى رسند، امام(عليه السلام)وقتى آن را خواند گريه شديدى نمود و من هم گريان شدم.(2)
همچنين در اين روز از لعن و بيزارى جستن از قاتلان آن حضرت غافل نشوند و بر اين امر تأكيد كنند.
2ـ امام باقر(عليه السلام) فرمود: شيعيان در اين روز به يكديگر تسليت بگويند و چه بهتر كه با اين جمله ها باشد:

عَظَّمَ اللّهُ أُجُورَنا بِمُصابِنا بِالْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلامُ، وَ جَعَلَنا وَ إِيّاكُمْ مِنَ الطّالِبِينَ بِثارِهِ، مَعَ وَلِيِّهِ الاِْمامِ الْمَهْدِىِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد عَلَيْهِمُ السَّلامُ.(3)
بزرگ گرداند خدا پاداش ما را در سوگواريمان بر حسين(ع) و قرار دهد خداوند ما و شما را از خون خواهانش به همراه وليش امام مهدى از خاندان محمّد(ع).

3ـ مرحوم «ابن قولويه»(رحمه الله) مطابق روايتى مى گويد: كسى كه در روز عاشورا كنار قبر امام حسين(عليه السلام) باشد و زائران را (كمك كند و) آب دهد، مانند كسى است كه لشكر آن حضرت را سيراب كرده باشد و گويا با آن حضرت در كربلا حاضر بوده است.(4)
4ـ هزار مرتبه بر قاتلان آن حضرت لعنت كند و بگويد: اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ(عليه السلام).(5)
5ـ خواندن هزار مرتبه سوره «توحيد» در اين روز فضيلت فراوانى دارد.
امام صادق(عليه السلام) فرموده است: هر كس در روز عاشورا هزار مرتبه سوره «توحيد» را بخواند، خداوندِ رحمان به وى نظر (رحمت) افكند و هر كس را كه خداوندِ رحمان (با ديده رحمت) نظر كند، وى را مجازات نخواهد كرد.(6)
6ـ در روز عاشورا شايسته است كه از خوردن و آشاميدن - بدون قصد روزه - خوددارى نمايند تا اين كه وقت عصر فرا رسد و از غذا و آب مختصرى (كه مصيبت زدگان استفاده مى كنند)، تناول نمايند.(7)
مرحوم «علاّمه مجلسى» در كتاب «زاد المعاد» گفته است كه بهتر است روز نهم و دهم ماه محرّم را روزه نگيرند، زيرا بنى اميّه اين دو روز را براى بركت و شكر بر قتل امام حسين(عليه السلام) (به عنوان ظاهرسازى) روزه مى گرفتند; از طريق اهل بيت(عليهم السلام) احاديث فراوانى در مذمّت روزه اين دو روز، مخصوصاً روزه روز عاشورا نقل شده است.
همچنين در اين روز، از مزاح و خنده و ديگر سرگرمى هاى مسرّت بخش دنيوى خوددارى نمايند.(8)
7ـ سزاوار است هنگام غروب روز عاشورا، به ياد مصائب فرزندان و اطفال و زنان حرم امام حسين(عليه السلام) باشند، زيرا آن هنگام از سخت ترين لحظات حرم آل پيامبر(صلى الله عليه وآله) بود. دشمنان سرمست از باده پيروزى، و اجساد شهيدان روى خاك كربلا، و زنان و كودكان نالان و گريان و پريشان بودند; در همان زمان دستور غارت و آتش زدن خيمه ها صادر شد. اطفال يتيم، زنان بى سرپرست و كودكان تشنه، هر كدام به سويى مى دويدند و در آن ميان، زينب و زين العابدين و امّ كلثوم(عليهم السلام) پناهگاه اين مصيبت ديدگان بودند و همه غم ها را به دل و جان مى خريدند و همه دشوارى ها را بر خويش هموار مى ساختند، تا ديگران را آرام كنند.
در آن غروب، مصائبى بر خاندان رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) رفت كه قابل تصوّر نيست و اندوهى بر آنان فرود آمد كه قابل بيان كردن نمى باشد; مصائبى كه اشك ها را از ديده ها سرازير مى سازد و اعماق روح و جان را آزار مى دهد.
8ـ سزاوار است عاشقان و علاقه مندان مكتب سالار شهيدان امام حسين(عليه السلام) در روز عاشورا برخيزند و بر رسول خدا و علىّ مرتضى و فاطمه زهرا و حسن مجتبى و ساير امامان از ذريّه آن حضرت(عليهم السلام) سلام كنند و آنان را در اين مصيبت هاى بزرگ، با دلى سوزان و اشكى روان تسليت گويند و اين زيارت را بخوانند:

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ ادَمَ صَفْوَةِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ نُوح نَبِىِّ

سلام بر تو اى وارث حضرت آدم برگزيده خدا سلام بر تو اى وارث حضرت نوح پيامبر

اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ اِبْراهيمَ خَليلِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ

خدا سلام بر تو اى وارث ابراهيم خليل خدا سلام بر تو اى وارث

مُوسى كَليمِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ عيسى رُوحِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ

موسى هم گفتار خدا سلام بر تو اى وارث حضرت عيسى روح خدا سلام بر تو

يا وارِثَ مُحَمَّد حَبيبِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ عَلِىٍّ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ،

اى وارث حضرت محمّد حبيب خدا سلام بر تو اى وارث على امير مؤمنان

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ الْحَسَنِ الشَّهيدِ سِبْطِ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ

سلام بر تو اى وارث حسن آن امام شهيد و نوه رسول خدا سلام بر تو

يَابْنَ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَابْنَ الْبَشيرِ النَّذيرِ، وَابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيّينَ،

اى فرزند رسول خدا سلام بر تو اى فرزند مژده دهنده و ترساننده و پسر آقاى اوصيا

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَابْنَ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا اَبا

سلام بر تو اى فرزند فاطمه بانوى زنان جهانيان سلام بر تو اى

عَبْدِاللهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا خِيَرَةَ اللهِ وَابْنَ خِيَرَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا ثارَ اللهِ

اباعبدالله سلام بر تو اى برگزيده خدا و فرزند برگزيده او سلام بر تو اى خون خدا

وَابْنَ ثارِهِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا الْوِتْرُ الْمَوْتُورُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا الاِْمامُ

و فرزند خون خدا سلام بر تو اى كشته مظلومى كه انتقام خونت گرفته نشد سلام بر تو اى امام

الْهادِى الزَّكِىُّ، وَعَلَى الاَْرْواحِ الَّتي حَلَّتْ بِفِنآئِكَ، وَ اَقامَتْ فى جِوارِكَ،

راهنماى پاك و بر آن ارواحى كه به آستان تو فرود آمدند و در جوارت رحل اقامت افكندند

وَ وَفَدَتْ مَعَ زُوّارِكَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ مِنِّى ما بَقيتُ وَ بَقِىَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ،

و با زائرانت ورود كردند سلام من بر تو تا زنده ام من و برپاست شب و روز

فَلَقَدْ عَظُمَتْ بِكَ الرَّزِيَّةُ، وَ جَلَّ الْمُصابُ فِى الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُسْلِمينَ،

كه براستى بزرگ شد به تو مصيبت و گران شد سوگوارى در ميان مؤمنان و مسلمانان و

وَفى اَهْلِ السَّمواتِ اَجْمَعينَ، وَ فى سُكّـانِ الاَْرَضينَ، فَاِنّا للهِِ وَاِنّا اِلَيْهِ

در ميان ساكنين آسمانها همگى و در ميان ساكنين زمينها «انا لله و انا اليه

راجِعُونَ، وَ صَلَواتُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ وَ تَحِيّاتُهُ عَلَيْكَ وَ عَلى ابآئِكَ

راجعون» درودهاى خدا و بركاتش و تحيتهايش بر تو و بر پدران

الطّاهِرينَ الطَّيِّبينَ الْمُنْتَجَبينَ، وَ عَلى ذَراريهِمُ الْهُداةِ الْمَهْدِيّينَ، اَلسَّلامُ

پاك و پاكيزه و برگزيده ات و بر فرزندان راهنماى راه يافته شان باد سلام

عَلَيْكَ يا مَوْلاىَ وَ عَلَيْهِمْ، وَ عَلى رُوحِكَ وَ عَلى اَرْواحِهِمْ، وَ عَلى

بر تو اى سرور من و بر ايشان و بر ارواح ايشان و بر

تُرْبَتِكَ وَ عَلى تُرْبَتِهِمْ، اَللّـهُمَّ لَقِّهِمْ رَحْمَةً وَ رِضْواناً وَ رَوْحاً وَ رَيْحاناً،

تربت تو و بر تربت ايشان خدايا ببار بر ايشان رحمت و خشنودى و روح و ريحانى

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَوْلاىَ يا اَبا عَبْدِاللهِ، يَا بْنَ خاتَمِ النَّبِيّينَ، وَ يَا بْنَ سَيِّدِ

سلام بر تو اى سرور من اى ابا عبدالله اى فرزند خاتم پيمبران و اى فرزند آقاى

الْوَصِيّينَ، وَ يَا بْنَ سَيِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمينَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا شَهيدُ يَا بْنَ

اوصيا و فرزند بانوى زنان جهانيان سلام بر تو اى شهيد (راه حق) و اى پسر

الشَّهيدِ، يا اَخَ الشَّهيدِ، يا اَبَا الشُّهَدآءِ، اَللّـهُمَّ بَلِّغْهُ عَنّى فى هذِهِ السّاعَةِ

شهيد و اى برادر شهيد و اى پدر شهيدان خدايا برسان به او از جانب من در اين ساعت

وَ فى هذَا الْيَوْمِ، وَ فى هذَا الْوَقْتِ وَ فى كُلِّ وَقْت، تَحِيَّةً كَثيرَةً وَسَلاماً،

و در اين روز و در اين وقت و در هر وقت تحيتى زياد و سلامى بسيار

سَلامُ اللهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ يَا بْنَ سَيِّدِ الْعالَمينَ، وَ عَلـَى

سلام خدا بر تو و رحمت خدا و بركاتش اى فرزند آقاى جهانيان و نيز بر

الْمُسْتَشْهَدينَ مَعَكَ سَلاماً مُتَّصِلاً مَا اتَّصَلَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ، اَلسَّلامُ عَلَى

شهيد شدگان با تو سلامى پيوسته به پيوستگى شب و روز سلام بر

الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ الشَّهيدِ، اَلسَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الشَّهيدِ، اَلسَّلامُ

حسين بن على شهيد (راه حق) سلام بر على بن الحسين آن شهيد (عالى قدر) سلام

عَلـَى الْعَبّاسِ بْنِ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ الشَّهيدِ، السَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ

بر عباس فرزند اميرمؤمنان آن شهيد (والا مقام) سلام بر فرزندان شهيد

اَمِيرِ الْمُؤْمِنينَ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ، اَلسَّلامُ عَلَى

اميرمؤمنان سلام بر فرزندان شهيد حسن سلام بر

الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ جَعْفَر وَ عَقيل،

شهيدان از فرزندان حسين سلام بر شهيدان از فرزندان جعفر و عقيل

اَلسَّلامُ عَلى كُلِّ مُسْتَشْهَد مَعَهُمْ مِنَ الْمُؤْمِنينَ، اَللّـهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد

سلام بر هر شهيدى كه با ايشان بود از مؤمنان خدايا درود فرست بر محمّد و

وَآلِ مُحَمَّد، وَ بَلِّغْهُمْ عَنّى تَحِيَّةً كَثيرَةً وَ سَلاماً، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا رَسُولَ

آل محمّد و برسان به ايشان از جانب من تحيتى زياد و سلامى بسيار سلام بر تو اى رسول

اللهِ، اَحْسَنَ اللهُ لَكَ الْعَزآءَ فى وَلَدِكِ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا فاطِمَةُ،

خدا نيكو كند خداوند صبر تو را در سوگوارى فرزندت حسين سلام بر تو اى فاطمه

اَحْسَنَ اللهُ لَكِ الْعَزآءَ فى وَلَدِكِ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا اَميرَ

نيكو كند خداوند صبر تو را در سوگوارى فرزندت حسين سلام بر تو اى امير

الْمُؤْمِنينَ، اَحْسَنَ اللهُ لَكَ الْعَزآءَ فِى وَلَدِكَ الْحُسَيْنِ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا اَبا

مؤمنان نيكو كند خدا صبر تو را در مصيبت فرزندت حسين سلام بر تو اى ابا

مُحَمَّد الْحَسَنَ، اَحْسَنَ اللهُ لَكَ الْعَزآءَ فى اَخيكَ الْحُسَيْنِ، يا مَوْلاىَ يا اَبا

محمّد حسن (مجتبى) نيكو گرداند خدا صبر تو را در مصيبت برادرت حسين اى مولاى من اى ابا

عَبْدِاللهِ، اَنـَا ضَيْفُ اللهِ وَضَيْفُكَ، وَجارُ اللهِ وَجارُكَ، وَلِكُلِّ ضَيْف وَجار

عبدالله من ميهمان خدا و ميهمان توام و در پناه خدا و پناه توام و براى هر ميهمان و پناهنده اى

قِرىً، وَقِراىَ فى هذَا الْوَقْتِ اَنْ تَسْئَلَ اللهَ سُبْحانَهُ وَتَعالى، اَنْ يَرْزُقَنى

حق پذيرايى است و پذيرايى من در اين وقت اين است كه از خداى سبحان بخواهى كه روزيم گرداند

فَكاكَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، اِنَّهُ سَميـعُ الدُّعـآءِ، قَريبٌ مُجيبٌ.(9)

آزادى از آتش دوزخ را كه براستى او شنواى دعا و نزديك و اجابت كننده است.

9ـ خواندن زيارت امام حسين(عليه السلام) معروف به «زيارت عاشورا» در اين روز ثواب فراوانى دارد.
اين زيارت را مى توان از راه دور يا نزديك خواند و بسيار بافضيلت و يكى از كيمياهاى سعادت است و در بخش زيارات تحت عنوان «زيارت عاشورا» گذشت (صفحه 392).


--------------------------------------------------------------------------------

1. همان مدرك، صفحه 578. (مرحوم علاّمه مجلسى در كتاب «زاد المعاد»، صفحه 372 مى گويد: بنى اميّه براى بركت، آذوقه يكساله خود را در روز عاشورا، ذخيره مى كردند).
2. بحارالانوار، جلد 28، صفحه 73، حديث 32 و كتاب سليم بن قيس، صفحه 916.
3. زاد المعاد، صفحه 374.
4. كامل الزيارات، باب 71، صفحه 174، حديث 5.
5. زاد المعاد، صفحه 372.
6. اقبال، صفحه 577.
7. زاد المعاد، صفحه 372.
8. زاد المعاد، صفحه 372 .
9. بحارالانوار، جلد 98، صفحه 222، حديث 34.